Chuyển đổi số đang trở thành một giải pháp không thể thiếu trong việc thúc đẩy sự phát triển của xã hội, đặc biệt là trong bối cảnh các chính sách quốc gia ngày càng đặt nặng vấn đề phát triển khoa học – công nghệ và sẵn sàng thích ứng với Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng như Chương trình chuyển đổi số quốc gia của Việt Nam đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030.
Xu hướng xã hội số đang dần thay đổi từ mô hình truyền thống sang một tương lai số hóa, với nền tảng là công nghệ và kỹ thuật số, giúp kết nối mọi mặt của cuộc sống xã hội. Đây là một xu hướng mạnh mẽ trong thời đại hiện đại của kết nối và số hóa.
Xã hội số là gì?
Xã hội số là một khái niệm đang được định nghĩa và phát triển trong nhiều nước trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam. Theo Quyết định số 411/QĐ-TTg ngày 31/03/2022 của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam, xã hội số được định nghĩa là một xã hội mà công nghệ số được tích hợp một cách tự nhiên và mặc định vào mọi lĩnh vực của đời sống.
Trong xã hội số này, người dân được kết nối với nhau và có khả năng tương tác, sử dụng thành thạo các dịch vụ số. Điều này dẫn đến sự hình thành các mối quan hệ mới trong môi trường số, cùng với việc phát triển thói quen số và văn hoá số.
Thành phần xã hội số
Về bản chất, xã hội số là sự chuyển đổi về cách thức tương tác và kết nối xã hội từ truyền thống sang số hóa, áp dụng trong các lĩnh vực và đối tượng có nhu cầu được số hóa. Đây phụ thuộc vào việc phát triển hạ tầng công nghệ – kỹ thuật số và truyền thông số, với sự tiến bộ và áp dụng của các công nghệ như IoT (Internet of Things), AI (Artificial Intelligence), Big Data, Blockchain, và các công nghệ số khác, phù hợp với xu thế công nghệ số toàn cầu.
Đặc điểm chính của Xã hội số
Kết nối liên tục: Xã hội số tạo ra môi trường kết nối liên tục giữa mọi người thông qua internet và các công nghệ truyền thông, đảm bảo kết nối thông tin xuyên suốt bằng các thiết bị điện tử như smartphone, laptop, máy tính bảng,…
Tích hợp công nghệ số: Xây dựng và phát triển hạ tầng công nghệ trong xã hội số đảm bảo khả năng tiếp cận dịch vụ số và truy cập thông tin số. Đây bao gồm mạng internet và các giải pháp công nghệ mới như AI, IoT, thực tế ảo, Blockchain và nhiều công nghệ khác.
Dữ liệu lớn và Thông tin số: Xã hội số thu thập và lưu trữ một lượng lớn dữ liệu từ các hoạt động trực tuyến và thiết bị kết nối, tạo nền tảng để tích hợp và trao đổi thông tin từ nhiều nguồn khác nhau.
Đặc điểm chính của xã hội số
Tương tác và giao tiếp trực tuyến: Thay đổi cách thức tương tác giữa người dùng với người dùng, giữa doanh nghiệp với khách hàng và giữa người dân với các cơ quan quản lý. Tạo điều kiện cho mọi người thảo luận, chia sẻ ý kiến và sử dụng các dịch vụ trên các nền tảng dịch vụ trực tuyến và mạng xã hội.
Mô hình hoạt động, kinh doanh trực tuyến: Xã hội số thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử và doanh nghiệp trực tuyến. Người dùng có thể tìm kiếm thông tin sản phẩm và dịch vụ, cũng như thực hiện các giao dịch tài chính trực tuyến.
Quyền riêng tư và an toàn thông tin: Xã hội số đảm bảo người dùng có quyền kiểm soát và bảo vệ thông tin cá nhân của mình, bằng cách mã hóa thông tin và cung cấp khả năng xác thực và cấp quyền truy cập. Điều này giúp đảm bảo an toàn thông tin, hạn chế tấn công mạng và tuân thủ các quy định pháp luật về bảo vệ quyền và dữ liệu cá nhân.
Vai trò của xã hội số trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia
Vai trò của xã hội số trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia là rất quan trọng, đóng góp trực tiếp đến nhiều khía cạnh của xã hội, kinh tế và chính trị:
Tạo cơ hội phát triển kinh tế: Xã hội số thúc đẩy việc áp dụng công nghệ số và tự động hoá quy trình, cải thiện hiệu suất và tối ưu hóa chi phí cho nhiều doanh nghiệp. Đồng thời, nó mở rộng tiếp cận thị trường thông qua các mô hình hoạt động và kinh doanh trực tuyến như thương mại điện tử.
Cải thiện chất lượng dịch vụ công cộng: Xã hội số cung cấp nền tảng để người dân tương tác và sử dụng trực tuyến các dịch vụ công, giúp giảm thiểu thời gian xử lý hồ sơ và thúc đẩy phản ánh ý kiến và góp ý đối với các chính sách và quyết định.
Thúc đẩy học tập và giáo dục: Xã hội số tạo ra môi trường học tập trực tuyến, cho phép học viên tương tác với giáo viên và các học viên khác. Nó cũng giúp quản lý hệ thống cơ sở dữ liệu giáo dục, tự động hóa cập nhật và đánh giá kết quả học tập.
Xã hội số đóng vai trò quan trọng đối với chuyển đổi số quốc gia và tác động trực tiếp đến nhiều khía cạnh của xã hội, kinh tế và chính trị
Xây dựng môi trường đổi mới sáng tạo: Xã hội số cung cấp môi trường công nghệ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển các dự án đổi mới áp dụng công nghệ số. Nó cũng giúp các startup tiếp cận nhanh chóng nguồn đầu tư tiềm năng thông qua các nền tảng xã hội số.
Quản lý hiệu quả tài nguyên và môi trường: Nhờ vào công nghệ số như cảm biến môi trường và hệ thống giám sát từ xa, xã hội số giúp theo dõi và thu thập dữ liệu về tài nguyên và môi trường. Điều này giúp phân tích dữ liệu để thích nghi với biến đổi môi trường và chia sẻ thông tin nhanh chóng với cộng đồng để tăng cường nhận thức và tham gia bảo vệ tài nguyên và môi trường.
Tạo cơ hội thay đổi văn hoá và bảo vệ giá trị: Xã hội số đi đôi với việc xây dựng các giá trị văn hoá phù hợp với thời đại số, cho phép mọi người tiếp cận và tiếp thu các giá trị văn hoá đa dạng từ thế giới. Nó cũng giúp bảo tồn và truyền tải kiến thức về di sản và giá trị văn hoá từ thế hệ này sang thế hệ khác trên nền tảng số.
Thực trạng phát triển xã hội số tại Việt Nam
Hiện tại, Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của xã hội số, với nỗ lực tạo điều kiện cho người dân thích ứng với thế giới số. Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ đã đề ra mục tiêu quan trọng này, trong đó kỹ năng số được xem là trọng tâm để đảm bảo môi trường số an toàn và lành mạnh. Việt Nam, với dân số gần 100 triệu người và tỷ lệ dân số trẻ nổi bật, đang nắm giữ một nguồn lực khoa học – kỹ thuật chất lượng cao. Sự gia tăng nhanh chóng người dùng internet và smartphone cũng cho thấy sự thích ứng nhanh của người dân với các thay đổi.
Để thúc đẩy phát triển xã hội số, cần tập trung vào đưa ra các chính sách hỗ trợ và chiến lược hiệu quả, nhanh chóng phổ cập các nền tảng số quốc gia để phục vụ nhu cầu đa dạng của người dân và doanh nghiệp. Quyết định số 1373/QĐ-TTg ngày 30/7/2021 về Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021-2030” cũng nhấn mạnh việc xây dựng mô hình công dân học tập trong môi trường xã hội số, đặc biệt là trang bị kỹ năng số cho công dân.
Thực trạng phát triển xã hội số tại Việt Nam
Việt Nam cũng đã xác lập mục tiêu hình thành hệ sinh thái nền tảng số, đi đôi với việc xây dựng các giá trị văn hóa phù hợp với thời đại. Điều này giúp mọi người tiếp cận và tiếp thu các giá trị văn hóa đa dạng từ thế giới, làm giàu đời sống tinh thần và khuyến khích sáng tạo trong xã hội số.
Ngoài ra, cần cảnh giác với các nguy cơ tiềm ẩn trong môi trường số như tội phạm công nghệ, lừa đảo trên mạng và bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân, đặc biệt là đối với thế hệ Z (gen Z) tiếp cận và sử dụng môi trường số một cách rộng rãi.
Tóm lại, xã hội số đang thay đổi cách chúng ta giao tiếp, tương tác và giải quyết vấn đề hàng ngày. Để đảm bảo rằng lợi ích của công nghệ số được lan tỏa rộng rãi và tối ưu hóa, cần thay đổi tư duy và cách tiếp cận vấn đề, cùng với việc quản lý dữ liệu hiệu quả và phát triển hành lang pháp lý. Những nỗ lực này sẽ đóng góp vào mục tiêu phát triển xã hội Việt Nam bền vững và mang lại lợi ích to lớn cho người dân.